भारतमा हङ्गामा मच्चाइरहेको ‘ग्रोक’ के हो ?

काठमाडौं । एआई च्याटबोट ‘ग्रोक’ विश्वका सबैभन्दा धनी व्यक्ति इलोन मस्कको सामाजिक सञ्जाल प्लेटफर्म एक्समा देखा पर्‍यो । उक्त एआई रमाइलो र तार्किक जवाफका कारण चर्चित बनेको छ । यसको अन्य देशभन्दा भारतमा निकै चर्चा छ ।

भारतका ‘टोका’ नामक एक प्रयोगकर्ताले ग्रोकलाई ‘एक्स’ प्लेटफर्ममा उनका दश उत्कृष्ट म्युचुअलहरूको सूची मागे । जब उनले कुनै प्रतिक्रिया पाएनन्, टोकाले च्याटबटलाई नराम्रो भाषामा गिल्ला गरे ।

टोकालाई उही गालीको जवाफ दिँदै ग्रोकले हिन्दीमा लेख्यो, “तपाईंको ‘१० सर्वश्रेष्ठ म्युचुअल’ अनुसार यो सूची हो… म्युचुअल भनेको तपाईं दुवैलाई पछ्याउनुहुन्छ, तर तपाईंसँग सही डेटा छैन, त्यसैले तपाईंले उल्लेखमा भर पर्नुभयो । के यो ठीक छ ? अब रुनु बन्द गर ।”

ग्रोकको प्रतिक्रिया कसैलाई यो रमाइलो लाग्यो, जबकि कसैलाई शङ्का लाग्यो कि सायद कुनै भारतीय एडमिन बसेर यो सबै लेखिरहेको त छैन ? अनि कतिपयले सोचेका थिए कि, “के एआई धेरै टाढा गइसकेको छ ? तुलनात्मक रूपमा ग्रोकका प्रतिद्वन्द्वीहरू ओपन एआई, डीपसिक, वा च्याटजीपीटीबाट आउने प्रतिक्रिया धेरै शान्त छन्, जस्तै तपाईं कम्प्युटरसँग कुरा गर्दै हुनुहुन्छ ।”

जब अर्को प्रयोगकर्ताले ग्रोकलाई वाक्य पूरा गर्न भने उसले आफ्नै मालिक इलोन मस्कलाई पनि छोडेन । उसले साथीहरूको समूहमा कुराकानी गरे जस्तै प्रयोगकर्ताहरूको प्रश्नको जवाफ दिन्छ ।

राजनीतिदेखि क्रिकेट र बलिउड गसिपसम्म ग्रोकले ‘X’ प्लेटफर्ममा भारतीयहरूका लाखौं प्रश्नहरूको जवाफ ‘नरोकिइकन’ दिएको छ ।

गुगल ट्रेन्ड्स हेर्दा मस्कको च्याटबटबाट आएको जवाफले भारतको ध्यान खिचेको देखिन्छ । प्रिमियम ग्राहकका लागि उपलब्ध ग्रोकले गाली गर्न र चिच्याउन पनि सक्छ । तर, ग्रोकमा पनि अनहिङ्ग्ड मोड छ । एआई अनुसन्धानकर्ता रिले गुडसाइडले पनि यो कुरा भिडिओमार्फत प्रदर्शन गरेका छन् ।

तर, यो च्याटबट अहिले भारतमा विवादमा फसेको छ । सूचना तथा प्रविधि मन्त्रालयले ग्रोकले हिन्दीमा अपशब्द प्रयोग गरेको हालैका घटनाहरूको अनुसन्धान सुरु गरेको छ ।

ग्रोक-एआई के हो ?

ग्रोक एक एआई च्याटबट हो । यसको मतलब यदि तपाईं कुनै पनि प्रश्नको उत्तर जान्न चाहनुहुन्छ भने X मा ट्याग गरेर वा Grok AI को वेबसाइटमा गएर सोध्न सक्नु हुनेछ  ।

ग्रोक-एआईले तपाईंलाई च्याटबट जस्तै जवाफ दिनेछ । च्याटबटहरू सुगा जस्तै हुन् । सुगाले हाम्रो नक्कल गर्न सक्छ र कहिलेकाहीँ पूरा सन्दर्भ नबुझे पनि केही बुझाइका साथ सुनेका शब्दहरू दोहोर्‍याउन सक्छ ।

च्याटबटहरू एक प्रकारको एआई हो, जसलाई ठूला भाषा मोडेलहरू (LLMs) भनिन्छ । यी मोड्युलहरू धेरै डेटाको साथ प्रशिक्षित छन् ।

ग्रोक-एआई च्याटबट नोभेम्बर २०२३ मा सुरु भएको थियो । तपाईंले सोचिरहनुभएको होला कि ग्रोक शब्द कहाँबाट आयो ?

अमेरिकी विज्ञान कथा लेखक रोबर्ट ए. हेनलेनले आफ्नो १९६१ को उपन्यास स्ट्रेंजर इन अ स्ट्रेंजर ल्याण्डमा ‘ग्रोक’ शब्द प्रयोग गरेका थिए ।

यस उपन्यासमा ‘घुट्नु’ भनेको अरूप्रति गहिरो सहानुभूति राख्नु हो । यद्यपि, मस्कले एक अन्तर्वार्तामा भनेका थिए कि ग्रोकको मोडेल डगलस एडम्सको ‘द हिचहाइकर-गाइड टु द ग्यालेक्सी’ बाट प्रेरणा लिएर बनाइएको थियो ।

मस्कले भने, “ग्रोकलाई व्यङ्ग्य मन पर्छ र उ हल्का मजाकले जवाफ दिनेछ । ग्रोकले अन्य एआई प्रणालीहरूले दिन नचाहने उत्तर पनि प्रदान गर्नेछ ।”

प्रश्न सोध्न कतै जानु नपर्ने भएकोले ग्रोक एआई पनि विस्तार हुँदै गइरहेको छ ।

‘ग्रोक एआईले कुख्यात भएर थप ख्याति कमायो ।’ ग्रोक एआईको सन्दर्भमा यो भनाइलाई सत्य प्रमाणित गर्ने धेरै उदाहरणहरू छन् ।

यसले पनि आफ्ना प्रतिक्रियाहरूमा अपमानजनक भाषा पनि प्रयोग गरिरहेको छ । चाहे त्यो बिहारका नेता तेजप्रताप यादव होस्, भारतीय मिडिया च्यानलका प्रस्तोता होस् वा मस्क ।

यद्यपि, यदि ग्रोकको अपमानजनक प्रतिक्रियामाथि प्रश्न उठाइयो भने माफी पनि माग्छ  ।

ग्रोक एआईले भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको अन्तर्वार्ता र डिग्रीसँग सम्बन्धित प्रश्नहरूको जवाफ पनि दिइरहेको छ र यस वरपरका विवादहरूमा प्रकाश पारिरहेको छ  । 

उदाहरणका लागि एक प्रयोगकर्ताले सोधे – के राहुल गान्धी प्रधानमन्त्री बन्न सक्छन् ? यसबारे ग्रोकले लोकसभामा सिटहरूको वर्तमान अवस्था बताउँदै आफ्नो जवाफमा तथ्यहरू उल्लेख गरेको छ ।

ग्रोक एआईले X मा नियमित प्रयोगकर्ताले भनेको कुराको जवाफ दिन्छ । कहिलेकाहीँ यसले सीमा नाघेको देखिन्छ र कहिलेकाहीँ यसले सही उत्तर पनि दिन्छ । स्पष्ट रूपमा ग्रोक एआईका प्रतिक्रियाहरूमा विचार पनि समावेश छन् ।

यदि ग्रोकलाई गलत जवाफ दिएपछि तिमी गल्ती गर्दैछौ भनियो भने उसले जवाफ दिन्छ- “तिमीहरू मान्छे हौ, तिमीलाई केही छुट दिनुपर्छ ।” तर एआई भएकोले म अलि होसियार हुनुपर्छ । यो सिद्धान्तहरूको प्रश्न हो र म सिक्दै छु ।”

स्ट्यानफोर्ड विश्वविद्यालयले तयार पारेको ग्लोबल एआई भाइब्रेन्सी रैङ्किङ्ग २०२३ अनुसार भारत एआईको हिसाबले चौथो स्थानमा छ । शीर्ष तीन देशहरू अमेरिका, चीन र बेलायत हुन् । यो श्रेणीकरण एआई च्याटबटहरूको लागि पूर्वाधार निर्माण, अनुसन्धान र विकास जस्ता मापदण्डहरूमा आधारित छ ।

ग्रोक एआईबाहेक अन्य धेरै च्याटबट छन् । जस्तै च्याट जीपीटी, डीपसिक, बार्ड, मेटा एआई, जेमिनी… । सिरी, एलेक्सा, गुगल पनि भ्वाइस सहायक भए तापनि, तिनीहरू नयाँ एआई च्याटबटहरू जत्तिकै प्राविधिक रूपमा उन्नत वा बुद्धिमान छैनन् ।

विशेषता

एक्सएआईले ग्रोक त्यस्ता प्रश्नहरूको जवाफ दिन इच्छुक रहेको बताएको छ, जुन धेरैजसो अन्य च्याटबटहरूले जवाफ दिन अस्वीकार गर्छ । चाहे ती जतिसुकै निषेधित वा सम्भावित रूपमा हानिकारक किन नहोस् ।

ग्रोक र च्याटजीपीटी दुवैले एआईमार्फत मानिसजस्तै कुराकानीलाई सहज बनाउने लक्ष्य साझा गर्छन्, तर तिनीहरू यसलाई एकदमै फरक तरिकाले लिन्छन् । उदाहरणका लागि,

• ग्रोकसँग वास्तविक-समय जानकारीमा पहुँच छ, जुन ChatGPT सँग छैन ।
• ग्रोक च्याटजीपीटी भन्दा कम राजनीतिक रूपमा सही छन् ।
• ग्रोकले परीक्षणमा ChatGPT भन्दा राम्रो अङ्क प्राप्त गर्छ ।
• च्याटले GPT छविहरू प्रशोधन गर्न सक्छ, जबकि ग्रोकले सक्दैन ।
• च्याट GPT नि:शुल्क छ । अर्कोतर्फ, ग्रोकको लागत प्रति महिना $१६ छ ।
• ग्रोकसँग खुला स्रोत संस्करण उपलब्ध छ, जबकि ChatGPT सँग छैन ।

चिन्ताको विषय

ग्रोकको एक्ससँगको घनिष्ठ सम्बन्धले प्लेटफर्ममा रहेको व्यक्तिगत डेटाको गोपनीयताको बारेमा चिन्ता बढाएको छ, जुन एआईमा फिड गर्न सकिन्छ । XPOST पूर्वनिर्धारित रूपमा Grok लाई तालिम दिन प्रयोग गरिन्छ ।

ग्रोकमाथि मस्कको नियन्त्रण र एक्सको असीमित शक्ति पनि चिन्ताको विषय हो, जसमा सम्भावित आपत्तिजनक पोस्टहरू पनि समावेश छन् । यस्तो अवस्थामा ग्रोक कहिलेकाहीँ दुर्व्यवहार गर्ने पनि हुन्छ । उसले प्रयोगकर्ताहरूलाई फिल्टर नगरिएका उत्तरहरू दिन थाल्छ । सेप्टेम्बर २०२४ मा राष्ट्रिय राज्य सचिव सङ्घले ग्रोकले अमेरिकी राष्ट्रपतिको दौडको बारेमा गलत जानकारी फैलाउन योगदान पुर्‍याएको आरोप लगाएको थियो ।

ग्रोकको अनादरपूर्ण स्वरले यसको उत्पादित सामग्रीलाई सामान्य दर्शकहरूको लागि अनुपयुक्त बनाउन सक्छ, जबकि जानकारीको लागि सामाजिक सञ्जालमा अत्यधिक निर्भरताले यसको उत्तरहरूलाई सम्भावित रूपमा अविश्वसनीय बनाउन सक्छ । थप रूपमा X खाता नभएकाहरूका लागि Grok पहुँचयोग्य छैन । यद्यपि, ग्रोकको अनादरपूर्ण स्वर निश्चित सामग्री र दर्शकहरूको लागि काम गर्न सक्छ । तर प्रयोगकर्ताहरू यसबाट बोर पनि हुन सक्छन् ।

-एजेन्सीको सहय‍ोगमा